Pesten gaat gewoon door. 10 dingen die jij als leerkracht – op afstand – kunt doen

Door Mirelle Valentijn – Docent Kenniscentrum en voorzitter Stichting Omgaan met Pesten

Ook nu, tijdens thuisonderwijs en les op afstand, komt fysiek, verbaal, materieel, relationeel en digitaal pesten voor. Het gedrag van leerlingen tijdens het volgen van lessen vanuit de thuissituatie komt vaak overeen met het gedrag dat zij op school laten zien. Doordat zij nu letterlijk op afstand van de docent zijn, kan het zelfs zijn dat het negatieve gedrag in de omgang met elkaar en in reactie op de docent toeneemt. Grenzen worden sneller overschreden en gevolgen zijn minder zichtbaar. Ook uit verschillende onderzoeken blijkt dat deze problematiek is toegenomen. Ook de Kindertelefoon maakt zich zorgen over het online pestgedrag dat is toegenomen tijdens de corona periode.

Marilou, leerkracht van groep 6, op de basisschool organiseerde in de tweede week van de schoolsluiting haar kring op maandagochtend via Google meet. Al in de eerste vijf minuten plaatsten verschillende kinderen scheldwoorden in de chat. 

Shamilah heeft in tranen haar leerkracht van groep 7 gebeld. Via de, speciaal voor de schoolsluiting, aangemaakte groepsapp hebben leerlingen uit haar klas haar telefoonnummer in hun bezit gekregen. Zij had het al zo lastig op school en nu gaat tijdens deze weken het pesten gewoon door, maar nu ook digitaal. Ze sturen stickers, maken foto’s van haar camera beelden en reacties in de chat tijdens de online lessen en sturen die aan haar terug met allerlei bewerkingen. 

Mark-Jan geeft Duits aan leerlingen in het derde leerjaar van het Voortgezet Onderwijs. Hij wordt door zijn leerlingen herhaaldelijk verwijderd uit de online leeromgeving. 

Ruth geeft Aardrijkskunde aan leerlingen in de onderbouw op het Voortgezet Onderwijs. Een aantal van haar groepen waren al niet sociaal veilig op school. Zij merkt dat dit nu doorgaat tijdens de online lessen. Leerlingen maken tussen de les door kwetsende en grensoverschrijdende opmerkingen, over elkaar of noteren reacties in de chat. In deze groepen komt ze nauwelijks aan lesgeven toe. Ze heeft dit bij de mentoren kenbaar gemaakt, maar merkt dat zij ook zoekende zijn, hoe hier nu begeleiding bij te geven.

Leerkrachten en mentoren, zijn ook nu de aangewezen personen om zich in te zetten voor het vasthouden of herstellen van sociale veiligheid in de groep. Dat vormt door les op afstand een extra uitdaging.

10 dingen die jij als leerkracht of mentor – op afstand – kunt doen

1. Heb aandacht voor de impact van deze periode op leerlingen, ouders en professionals
2. Ken je kwetsbare leerlingen en check of ze oké zijn
3. Blijf in contact met leerlingen
4. Begeleid een bewuste transfer van de schoolregels en groepsafspraken naar les op afstand en thuisonderwijs
5. Betrek ouders bij sociale veiligheid en geef ze een aandeel in het sturen op gewenst gedrag
6. Houd het groepsgevoel vast bij lesgeven op afstand 
7. Herinner iedereen aan het melden van pesten
8. Zero tolerance als het om pesten en grensoverschrijdend gedrag gaat
9. Voorzie professionals van tips & tools
10. Stimuleer professionals aan de bel te trekken bij problemen bij de mentor, leidinggevende, vertrouwenspersoon en of anti-pestcoördinator

Lees verder en ontdek hoe je dit aanpakt

1. Heb aandacht voor de impact van deze periode op leerlingen, ouders en professionals
Van alle betrokkenen bij thuisonderwijs en les op afstand wordt gevraagd zich aan te passen aan een situatie die we niet eerder hebben meegemaakt. Dat brengt de nodige spanningen en zorgen met zich mee. Velen van hen worden overvraagd of uitgedaagd buiten de comfortzone te gaan. Via het online contact met elkaar krijgen ze een inkijkje in ieders thuissituatie. Daarbij voelt lang niet iedereen zich even comfortabel en veilig. Er kunnen ook nieuwe signalen boven komen over interacties tussen leerlingen, pesten en bijzonderheden in thuissituaties. Handel bij zorgen en biedt gepaste ondersteuning. 

2. Ken je kwetsbare leerlingen en check of ze oké zijn
Het is belangrijk om je kwetsbare leerlingen op school en in de groep waar je verantwoordelijk voor bent als professional te kennen. Juist in een periode als deze, waar zij uit hun dagelijkse routine, ritme en activiteiten worden gehaald kunnen zij extra kwetsbaar zijn. Daarmee neemt ook hun weerbaarheid af en daarmee de kans op vatbaarheid voor pesten toe. Tegelijkertijd kan er nu ook juist een periode aanbreken waarin er een betrekkelijke rust ontstaat. Sommige leerlingen zullen daardoor ontspannen. De dagelijkse confrontaties en pestincidenten nemen af. Dat doet de weerbaarheid en veerkracht vaak goed. Heb je onvoldoende zicht op de kwetsbaarheid van jouw leerlingen, dan kun je gebruik maken van informatie die bekend is uit de monitoring en bewust stilstaan bij zaken als: omgaan met grenzen, sub-assertief of agressief gedrag, emoties van het slachtoffer van pesten (in het verleden) contact met leerlingen op school en in de klas, contact met leerkrachten en docenten, gezinsfactoren, relatie leerling & ouders met school, lichamelijke signalen of belemmeringen, verzuim, schoolprestaties, LHBTI of overige kwetsbaarheden (o.a. psychische-, gedrag- en ontwikkelingsproblematiek, leerproblemen). Wij raden aan met kwetsbare leerlingen wekelijks telefonisch of via beeldbellen contact te houden om actief te volgen hoe het met hen gaat en tijdig extra ondersteuning in te zetten. Wij raden aan met kwetsbare leerlingen wekelijks telefonisch of via beeldbellen contact te houden om actief te volgen hoe het met hen gaat en tijdig extra ondersteuning in te zetten. Als de schoolsluiting straks voorbij is moeten ze ook weer terug naar de plaats waar ze het slachtoffer zijn geworden van pesten. Daarmee neemt de spanning vaak snel toe. Begeleid ze actief in deze terugkeer naar school en onderzoek hoe je dit zo positief mogelijk kunt laten verlopen.

Wil je een verdiepingsdag volgen voor onderwijsprofessionals die verder op dit thema ingaat? Kijk dan in de agenda voor ons opleidingsaanbod en cursusdagen.

3. Blijf in contact met leerlingen
Niet alle leerlingen delen spontaan hoe het met ze gaat. Dat vraagt om veiligheid en vertrouwen. Hoe ouder leerlingen zijn, hoe lastiger dit kan zijn, want zij houden zich dan o.a. ook bezig met wat een ander daar wel eens van zou kunnen vinden. Dat kan een drempel vormen om ervaren, gedachten en gevoelens te delen, zeker in een online groepsontmoeting met elkaar. In dit artikel krijg je 5 praktische tips om (ook op afstand) via in contact te blijven en de sociale veiligheid te vergroten.

4. Begeleid een bewuste transfer van de schoolregels en groepsafspraken naar les op afstand en thuisonderwijs
Scholen hebben schoolregels die kaders aangeven en een beroep doen op gewenst gedrag. In de thuissituatie zijn de verschillen groot. Er zijn gezinnen met meer en minder regels. Nu er vanuit de thuissituatie vorm wordt gegeven aan thuisonderwijs en les op afstand lopen deze twee werelden meer door elkaar als ooit eerder. Leerlingen maken niet uit zichzelf de transfer van de schoolregels naar de huidige situatie. Het is belangrijk om samen met de leerlingen terug te blikken. Hoe is dit tot nu toe gegaan? Hoe is dit tot nu toe gegaan? Wat kan beter? Zijn er al groepsafspraken gemaakt binnen de groep op school? Fijn! Dan is het waardevol om te toetsen aan welke afspraken wordt voldaan en welke meer aandacht behoeven of toegevoegd dienen te worden. Zijn er nog geen groepsafspraken? Dit is een kans! Werkt toe naar een lijst van afspraken waarin het omgaan met elkaar en omgaan met les op afstand, thuisonderwijs, huiswerk duidelijk naar voren komt. Formuleer de afspraken vanuit een gezamenlijke brainstorm in termen van positief en gewenst gedrag, dat wat je wel wilt zien. Deel indien nodig de afspraken per groep met betrokken professionals, zodat actief kan worden begeleid en gewaardeerd. Hiermee leg je de basis voor sociale veiligheid en het begeleiden daarvan.

5. Betrek ouders bij sociale veiligheid en geef ze een aandeel in het sturen op gewenst gedrag
Het is nodig niet alleen leerlingen, maar ook ouders bewust te maken van de transfer van schoolregels en groepsafspraken. Communiceer schoolregels aan alle ouders. Communiceer als leerkracht of mentor de groepsafspraken en eventuele aanpassingen tijdens het volgen van les op afstand. Benadruk dat zij geacht worden hun kind hierin actief te volgen en begeleiden. Raad ouders aan zich ook een beeld te vormen van de manier waarop en hoe leerlingen in contact staan met elkaar (school & privémogelijkheden zoals sociale media en via games), zodat zij deze ook kunnen nalopen en indien nodig ingrijpen en bijsturen. Wanneer er gewerkt wordt met nieuwe of tijdelijke communicatiemogelijkheden verstrekt vanuit school is het wijs ouders hierover te informeren. Er zijn nog altijd ouders die zich hier lastig een beeld kan kunnen vormen of daar voldoende inzicht in hebben.  

6. Houd het groepsgevoel vast bij lesgeven op afstand
Ook online kun je activiteiten aanbieden, waardoor je de verbinding als groep in stand houdt. In het artikel van donderdag laten we je manieren zien waarop je dat kunt aanpakken.

7. Herinner iedereen aan het melden van pesten 
Vanuit het sociaal veiligheidsbeleid op school en pestprotocol is er een route bepaald voor het melden van pesten. Spreek leerlingen, ouders en alle betrokken professionals aan op hun verantwoordelijkheid in deze voor elkaar te zorgen. Zorg dat je op verschillende manieren duidelijk maakt waar, hoe en bij wie ze in deze huidige situatie terecht kunnen en zorg dat het antwoord op deze vraag ook eenvoudig te vinden is op communicatie platforms wanneer zij hiernaar op zoek gaan.  

8. Zero tolerance als het om pesten en grensoverschrijdend gedrag gaat
De grip en het zicht op de groep en individuele leerlingen is in deze huidige situatie lager, als wanneer de leerling onderwijs volgt op school. Het is belangrijk om als school te gaan staan voor de manier waarop je in de huidige situatie met elkaar om wilt gaan en thuisonderwijs en les op afstand voor iedereen kans van slagen wilt geven vanuit het creëren van sociale veiligheid met elkaar. Evalueer als kernteam sociale veiligheid op school het beleid en pestprotocol en pas dit indien nodig tijdelijk aan op de huidige situatie en communiceer dit met alle betrokkenen. Zorg dat er direct stelling wordt genomen tegen pesten en grensoverschrijdend gedrag door alle professionals en aansluitend contact wordt gelegd met de leerling wanneer zij over de grens gaan en maak inzichtelijk welke stappen hierop volgen. 

9. Voorzie professionals van tips & tools
De focus van de professional ligt in eerste instantie op de techniek en inhoud. Het lesgeven in de huidige situatie en het creëren van alle randvoorwaarden vraagt veel extra tijd en aandacht. Daarmee zien we dat de aandacht voor sociale veiligheid lager is. Dat is begrijpelijk en tegelijkertijd zorgelijk. Maak als kernteam sociale veiligheid in de school duidelijk wat hierin van de professionals op school verwacht wordt en bied daarbij laagdrempelige en effectieve ondersteuning.

Stuur dit artikel door naar jouw collega’s: Dit is bedoeld om jullie te helpen

10. Stimuleer professionals aan de bel te trekken bij problemen bij de mentor, leidinggevende, vertrouwenspersoon en of anti-pestcoördinator
Lang niet in iedere school heerst al de cultuur waarbij het uitwisselen van momenten waarin je uitdagingen tegenkomt in het les geven op het gebied van orde, groepsdynamiek, dagelijks goed is.  Daarnaast is het ervaren van onveiligheid als onderwijsprofessional, in interactie met leerlingen, ouders of collega’s binnen de school ook een voorkomend probleem. De drempel om hulp in te schakelen is door het werken vanuit huis hoger. Je loopt niet zomaar even naar die collega bij wie je je het meest vertrouwd voelt. Besteed actief aandacht aan het verlagen van deze drempel en creëer bewust momenten voor collega’s om in de huidige situatie positieve ervaringen, maar ook de uitdagingen met elkaar te delen, zodat ze elkaar kunnen voorzien van tips en adviezen. Zorg daarnaast dat zij weten bij wie, hoe en wanneer ze nu terecht kunnen bij behoefte aan extra ondersteuning.

Afstemmen is tot slot het sleutelwoord bij les op afstand en thuisonderwijs.

Net als in de klas zijn de behoeften, mogelijkheden en het tempo waarin leerlingen leren verschillend. Net als in de klas is het belangrijk om met leerlingen en nu ook ouders te onderzoeken en ervaren wat werkt. Als professional weet jij wat past bij jouw school, jouw groep, jouw leerlingen en kunt dat actief onderzoeken. Deze periode doet een groot beroep op je creativiteit en inventiviteit en het leveren van maatwerk. Afstemmen is tot slot het sleutelwoord bij les op afstand en thuisonderwijs. Net als in de klas zijn de behoeften, mogelijkheden en het tempo waarin leerlingen leren verschillend. Net als in de klas is het belangrijk om met leerlingen en nu ook ouders te onderzoeken en ervaren wat werkt. Als professional weet jij wat past bij jouw school, jouw groep, jouw leerlingen en kunt dat actief onderzoeken. Deze periode doet een groot beroep op je creativiteit en inventiviteit en het leveren van maatwerk. 

Wat fijn dat jij dit artikel hebt gelezen. Het betekent dat je oog hebt voor groepsdynamiek, sociale verhoudingen en kwetsbare kinderen. Dank daarvoor! De wereld kan meer mensen gebruiken zoals jij. Ook straks, na corona. In het werken met kinderen kun je elke dag het verschil maken als het gaat om sociale veiligheid. Iemand zoals jij die tegen ze kan zeggen: hou moed, houd vol, ik ben er voor jou, ik ben er voor de groep. Spreekt dat je aan? Lees dan hier meer over de opleiding tot trainer en antipestcoördinator of neem contact met ons op.

Stuur dit artikel door naar jouw collega’s: Dit is bedoeld om jullie te helpen